सायकॉलॉजी (मानसशास्र)

#सायकॉलॉजी (मानसशास्त्र)

सायकॉलॉजी (मानसशास्त्र)... प्रत्येक सामान्य व्यक्तीशी निगडीत असलेला हा असा शब्द परंतु तितकाच मेडिकल सायन्समध्ये महत्व असलेला हा विषय. माझ्या मते जितक अनेकांना वाटतो तितका हा विषय सोपा पण नाही आणि जितका मेडिकलचे अभ्यासक सांगतात तितका हा विषय अवघड पण नसावा...

आज एक मेडिकलचा मित्र भेटला सायकॉलॉजी बद्दल बरेच सांगत होता मीही कुतूहलाने ऐकत होतो. सगळ्या गोष्टी मला माझ्याशी निगडीत वाटायच्या मलाही तसा त्या विषयाचा बर्यापैकी वरवरचा अभ्यास होता परंतु फक्त मेडिकल भाषेचा वापर होत होता म्हणून ते मला खूप भारी वाटल एव्हढंच...

माझ्या मते सायकॉलॉजी खरच खूप सोपी आहे. फक्त थोडा प्रगल्भ विचार केला पाहिजे. मानवी मनाचा आणि मानवी वर्तणुकीचा विज्ञाननिष्ठ दृष्टिकोनातून केलेला शास्त्रोक्त अभ्यास म्हणजेच मानसशास्त्र (सायकॉलॉजी).
आता मानवी मन हा माझ्यासाठी खूप कुतूहलाचा विषय राहिला आहे. आणि त्यात त्याचा वैज्ञानिक अभ्यास म्हटल्यावर खूपच अवघड वाटेल परंतु एक सामान्य माणूस देखील त्या विषयाचा नकळत खूप चांगला अभ्यासक असू शकतो आणि त्याचा चांगला  परिणाम त्याच्या आणि प्रत्येकाच्या थेट जीवनावरच पडत असतो.
सायकॉलॉजीचा थेट सबंध मी लावतो ते व्यक्तीचे मानसिक अनुभव, संवेदना ,भावना ,विचार आणि पुढे जाऊन त्याचे वर्तन म्हणजेच The science of mental life. (मानसिक जीवनाचे शास्र)

खर तर माझ्या भाषेत सांगायचे झाले तर प्रथम : स्वतःच्या आणि नंतर दुसऱ्यांच्या मनाचा केलेला सामान्य अभ्यास म्हणजे  सायकॉलॉजी. आपण नेहमीच आपल्याबद्द्ल आणि कधी कधी  दुसऱ्यांबद्दल काही खोलवर विचार करत असतो. त्यामुळे पुढच्याचं मन ओळखून घेण्याची फक्त गरज असते.

काही उदाहरण देऊन मी सोप्या भाषेत सांगेन कि,
एखाद्या व्यक्तीला काय अपेक्षित आहे आणि काय नाही हे आपल्याला कळलं पाहिजे हा देखील सायकोलॉचाच भाग झाला.
एक साध सोपं उदारहरण द्यायचं झालं तर आपण एखाद्या व्यक्तीबरोबर स्पेशली मुलींबरोबर  चॅट करतो आहे तेव्हा त्या पुढच्या व्यक्तीला काय अपेक्षित आहे किंवा त्या व्यक्तीची आवड काय आहे हे ओळखून त्या विषयावर बोलणे उचित समजतात ज्याला हे कळते तो सायकोलोगी समजण्यात यशस्वी झाला असे मी प्रथम दर्शनी तरी मानेन.  काहींना नेहमी त्यांची तारीफ हवी असते काहींना हसी मजाम तर काहींना गंभीर मुद्दे आता आपण हे समजण्यात यशस्वी झाले पाहिजे किंवा पुढचा व्यक्ती कसा बोलत आहे त्याला खरंच तुमच्यासोबत बोलण्यात रस आहे का? कि उगाच बळजबरीने ओढून ताणून या गोष्टी होत आहेत हे देखील आपल्याला कळलं पाहिजे आणि त्या प्रकारे रेऍक्ट झाले पाहिजे.  याचाच अर्थ कि पुढच्याच मन आपल्याला जिंकता आलं पाहिजे किंवा त्याच्या प्रति आपल्याला सकारात्मक भावना निर्माण करता आली पाहिजे हा एका प्रकारच्या  मानसशास्त्रचा भाग आहे.

आता दुसरी गोष्ट म्हणजे माणसाची वागणूक हि त्याच्या सायकोलॉजिवर अवलंबून असते. सकारात्मक विचार जेव्हा कोणी व्यक्ती करतो तेव्हा तो त्याच्या जीवनात नेहमी खुश असतो भलेलं तो अपयशाच्या दारात जरी उभा असेल तरी. उदा. एखादा पराभव देखीक सकारात्मक दृष्ट्या घेतला तरी त्याचा परिणाम नक्कीच चांगला होण्याची शक्यता असते आणि त्याही पेक्षा आपण आनंदी जीवन जगण्यात त्याचा फायदा होत असतो.
प्रत्येक व्यक्ती प्रत्येक गोष्टीकडे सायकोलॉजिकली पाहत असतो आणि  हीच सायकोलॉजि माणसाच्या जीवनावर प्रभाव टाकत असते. दुसरे एक उदाहरण म्हणजे सायकोलॉजिकली सकरात्मक विचारांचे...
जेव्हा एखादा व्यक्ती बाबा-बुवांकडे जातो आणि कधी-कधी बरा होतो त्याला देखील सायकोलॉजिकल कारण आहे ते म्हणजे त्या बाबा मूळ व्यक्तीला मिळालेला मानसिक आधार यात माणूस त्याच्या स्वताच्या मानसिक जोरावर बरा होत असतो. परंतु  तेव्हा तो बाबा देखील सायकोलॉजि चांगल्या प्रकारे समजलेला असतो.

मानवी मनात इतकी ताकत असते कि पन्नास टक्के आजार हे मानसिक रित्या बरे होतात.  वयक्तिक माझा अनुभव सांगेन कि एका भयानक अपघातानंतर मला भेटायला आलेला माणूस माझी अवस्था आणि माझा चेहरा पाहून पूर्णतः गळून पडत होता परंतु मी मानसिकरित्या मलाच समजावत होतो कि मला काहीच झाले नाही आणि त्याचा खरच फायदा मला लवकर बरा होण्यात झाला त्याहूनही मी स्वताला पहिल्यासारखाच आहे असे समजण्यात झाला. भलेली सत्यात काहीही असो परंतु माझे मन त्यात खूप आहे आनंदी आहे.

पुढे जाऊन मी म्हणेन कि दुसर्यांची मने योग्य रित्या जाणून घेणे त्या व्यक्तीला आधार देणे आणि एका प्रकारे वशीभूत करणे हि देखील एक सायकोलॉजिचा प्रकार आहे.  काही व्यक्ती मुली पटवण्यात किंवा त्यांची मने जाणून घेण्यात खूप एक्सपर्ट असतात माझ्या मते ते देखील एका प्रकारच्या सायकोलॉजिचा अभ्यासक असतात. (मला याचा चांगला अभ्यास करणे गरजेचे आहे)   
अजून एक उदाहरण .... नजर लागणे हा देखील प्रकार मी याच सायकोलॉजि प्रकारात घेतो कारण काही व्यक्तींची नजर हि इतकी प्रभावशाली असते की त्यामुळे  आपले मन वेगळा विचार निर्माण करते आणि त्यातून आपल्याला मानसिक आणि नंतर शारीरिक अस्थिरता वाटते. जसे की एकाद्या  मुलीच्या डोळ्यात पाहिल्यानंतर माणूस तिच्या प्रेमात किंवा त्यांच्याप्रती घायाळ होतो त्याच प्रमाणे...... याचाच अर्थ असा कि सायकोलॉजिकली मन संमोहित होत असते .

शेवटी आणखी एक उदाहरण सांगतो कि भूत हि संकल्पना आपल्यामध्ये रुजली किंवा आपण ती मानतो याचे कारण देखील एक सायकोलॉजिल आहे असे मी मानतो कारण आपल्याला या भुताच्या गोष्टी ह्या आपल्या अशा ट्रस्टेड म्हणजेच विश्वासू व्यक्तीकडून म्हणजेच आपली आई ,आज्जी यांच्याकडून सांगितली जाते आणि त्यावर आपण भाबडेपणाने विश्वास ठेवतो. जेव्हा ते हि गोष्ट सांगत असतात तेव्हा ते आपल्याप्रती एक आभासी त्या भुताचे किंवा तसे चित्र निर्माण करतात हि दुसर्याचे मन मोहित करण्याची एका प्रकारची कला आहे वास्तवात त्या गोष्ठी नसतात परंतु सायकोलॉजिकली त्या गोष्टी निर्माण केल्या जातात. एका प्रकाराचे मन जिंकणे असेल किंवा दुसर्याच्या मनावर विश्वास संपादन करणे असेल शेवटी सायकोलॉजिकल टर्मच.
त्यामुळे प्रत्येक गोष्टीवर थोडा वेगळा आणि प्रगल्भ विचार करणे गरजेचे आहे.

शेवटी एकच सांगतो कि सायकोलॉजि( मानसशास्र) म्हणजे दुसर्याच्या मनातले जाणून घेणे असो किंवा आपण सकारात्मंक विचारकरून आनंदी राहणे असो किंवा व्यक्तींच्या विचार ,संवेदना वा वर्तुनुकीचा योग्य अभ्यास वा जाणीव असो ह्या गोष्टी आपल्या आयुष्यावर नेहमीच सुखद  प्रभाव  टाकण्यार्या आहेत आणि राहतील तेव्हा.... .
तेच संकोचित ,कुंठीत ‘मी’ पनाचे जीवन जगायचे कि प्रत्येक गोष्टीचा थोडासा सायकोलॉजिकली विचार करून आनंद देणारा उद्याचा सूर्योदय आणि दिवस पाहायचा....
finally choice is yours….!

✍🏻गणेश सातकर